Қалыптасқан дәстүр бойынша жыл басталған шақта алдағы жағдайымызға болжам жасалады. Бұл өткен жылдың жетістіктері мен кемшін тұстарын жіпке тізіп, жаңа жылда жетістіктерді еселей түсуге ұмтылатын, кемшіліктерді болдырмауға барын салатын, бір сөзбен айтқанда әрбір адам, әрбір ұжым, әрбір компания, жалпы мемлекет өзіне-өзі есеп беретін кез. Өткен Мешін жылының менмұндалап тұрған ерекшелігі не болды? Жаңа Тауық жылынан не күтеміз? Біз ҚР ҰҒА академигі Сағындық Сатыбалдинді әңгімеге тартып, тілдескен едік.

– Өткен жылы Қазақстан экономикасы қандай жағдайда болды? Неге қол жеткізе алдық? Әттеген-айымыз қайсы?
– Мешін жылында Қазақстан эконо­ми­касы, қазақ халқы күрделі кезеңді басынан өткізді. Бұл тек біздің елімізде емес, бүкіл әлемде дағдарыс жылы болды. Әлемдегі дағдарыс жағдайынан өту өте қиындыққа соқты. Дегенмен 2016 жыл­дың басында Елбасымыз Нұрсұлтан Назар­баев үлкен мәселелерді алға қойды. Мем­лекет басшысы келелі, күрделі мәсе­ле­лерді шешуде, Қазақ елін басқаруда сан салалы, сапалы жұмыстар атқарды. Оның ең үлкені – бұрынырақ қабылданған 2050 стратегиясын жүзеге асыру осы жылдың еншісіне тиді. Әлемдік дағдарыс болған жағдайдың өзінде еліміз өткен жылды үл­кен табыспен қорытындылады. Мешін жылының соңында Қазақ елі дағдарыстан шықты деуге болады. Өйткені 2016 жыл­дың ішіндегі келелі мәселенің бірі «Нұр­лы жол» бағдарламасын жүзеге асыру бо­латын. Бұл бағдарлама бойынша бір­неше бағытта жұмыстар жүргізілді. Жол са­лынып, Батыс Еуропа мен Батыс Қы­тай­дың арасын қосатын Халықаралық авто жол бітуге таяды. Оның сыртында осы жобаны жүзеге асыру барысында бір­неше зауыт ашылып, жұмыс орындары пай­да болды. Екінші, «Нұрлы жол» бағ­дар­ламасы бойынша тек жол мәселесі ғана шешімін тауып жатқан жоқ, Қазақ­станда келелі мәселенің бірі жеке­мен­шік үй салу қолға алына бастады. Жеке­мен­шік үйлер елдің баспана мәселесін ше­шуде оң ықпалын тигізері сөзсіз. Үшін­ші, Қазақстанның ішіндегі елді мекендерді бір-бірімен байла­ныстыру мақсатында қаншама темір жолды салу жүзеге асырыл­ды. Астана мен бірнеше облыстардың жол­дары қосылды. 
– Ел бюджеті осы күнге дейін мұнайға тәуелді болып келгені жасырын емес. Қара алтын құнының күрт құлдырауы да әлем­дік дағдарыспен қатар жағдайды күр­делендіре түскені рас қой. 
– Иә, мұнай бағасы төмендеп кеткені жағдайды ушықтыра түсті. Соған қара­мас­тан Нұрсұлтан Әбішұлы еліміздің алдына күрделі мәселе қойды. Ол тек мұнайға қарап отырмай, өнім өндіру, шетелмен байланысты арттырып, инвес­тиция тарту керектігін айтты. Ше­тел­ден түскен қаржы­ның біздің эконо­ми­­камызға оң әсері бол­ды. Өйткені еліміз қаржы түсіру жөні­нен әлемдегі 20 мемлекеттің қатарына кірді. Облыстарда зауыт-фабрикалар са­лы­нып, іске қосыла бастады. Мектептер мен бала­бақшалар, ауруханалар да салы­нып жа­тыр. Бұл «Нұр­лы жол» бағдарла­ма­сы­ның оңтайлы ше­шім­дерінің бірі деуге бо­ла­ды. 
Халықтың жалақысы жыл соңында аздап болса да өсті. ТМД елдерімен салыс­тыр­ғанда жалақы жөнінен біз көп елдің алдында тұрмыз. 
Көптен бері жүзеге асыра алмай келе жатқан Қашағаннан мұнай алу жобасы өткен жылда сәтті жүзеге асырылды. Қа­ша­­ғанның іске қосылуы тек Қазақстан үшін емес, бүкіл әлем үшін айтулы оқи­ғаның бірі. Мұнайды шетелге шығаруда ал­дыңғы қатарлы елдердің қатарынан кө­рінетін болдық. Мұнай өндіруші ал­па­уыт елдер мұнай шығару көлемін азайтып, оның бағасын көтеру жайлы мәселе көтере бастады. Қазір мұнайдың бағасы біртіндеп көтеріліп келеді. Бір баррелі 50 доллардың шамасында болып тұр. Қаша­ған­ның мұнайы біздің эконо­мик­а­мыз­ды біраз жерге алып барады. Нұр­сұл­тан Әбіш­ұлы 2050 бағдарламасында «Қазақ елін Мәң­гілік ел жасаймыз» деген бо­ла­тын. Еліміз Мәңгілік ел болуы үшін өнім өн­діріп, жаңа техниканы пайдалануға тиіспіз. Білім мен ғылымды жоғары дәре­же­ге жеткізуіміз керек. Білім – Мәңгілік елдің дамуының негізі. 
Индустриялық-инновациялық бағ­дар­ламаны елдің көбі түсінбейді. Инно­ва­ция дегеніміз – бір медаль болса, соның екі жағы білім мен ғылым. Жоғары дәре­желі білім алып, одан кейін ғылымға ден қо­йып, оның нәтижесін өндіріске қосса, сонда еліміз алдыңғы қатарлы елдердің қатарына қосылатынына сенімім мол. Өйткені 2050 бағдарламасында әлемдегі ең дамыған 30 елдің қатарына қосыламыз деп отырмыз. Міне, 30 ел дегенінің өзі Мәң­гілік ел. Онда жағдай да жақсы, елдің тұр­мысы да түзу болады. Елдің жұмыс орны да, табысы да жақсы болады. 
– Өткен жылы іске қосылған Қаша­ған­ды игеру жобасының игілігін келген жылда көре бастаймыз деген үмітіміз бар. Қашаған елдің бюджетіне, тыныс-тір­ші­лі­гіне қаншалықты оң ықпалын тигізеді?
– 2017 жылда мұнайдың бағасы көтері­ле­ді деген болжам бар. Доллардың бағасы тө­мендеп келеді. Ел экономикасының өсіп-өркендеуіне Қашағанның үлкен ық­па­лы болары сөзсіз. 
Қазір еліміз әлем таныған мемле­кет­тер­дің қатарына кірді. 2017 жыл бастал­ған­нан біз экономикалық дағдарыс­тан шықтық деп есептеуге болады. Жақында ғана Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев «Біз дағдарыстан шықтық. Жалпы ішкі өні­мі­міз 2016 жылда 1,6 пайызға өседі, алдағы уа­қытта одан әрі өсіп, өркендей береді» деген болатын. Міне, 2017 жылы зейнеткерлер зейнетақысы, бюджет қыз­мет­керлерінің жалақысы 20 пайызға өсе­тін болды. Мұның өзі ел эконо­ми­ка­сы­ның тұрақтылығын, тіпті өскендігін көр­­­се­­теді. Инфляция да азайды. Алдағы уақытта одан да түседі. Инфляция деген – эконо­ми­каны «жеп, соратын» нәрсе ғой. 
Жаңа құрылыс, жаңа өндіріс тұрғызып, жаңа зауыттар салып жатқанымыз бұрын­ғыдай шикізатқа тәуелді болмай, енді біз­дің өніміміз зауыт-фабрикадан шы­ға­тын өнімдер болғалы тұр. 2017 жылы жалпы ішкі өнім өседі. Жалақымыз көте­ріліп, ха­лық­тың тұрмысы жақсара түседі.
– Елдегі шағын және орта бизнес 45 пайызға өсті деген жағымды хабар естідік. Алдағы уақытта да осы салаға тереңірек көңіл бөлу керек сияқты.
– Жоғарыда айтқан мәселенің бәрі мем­лекеттік үлкен зауыт-фабрикалар емес, қазір мемлекеттен тыс үлкен зауыт-фабрикалар салынып жатыр. Оның сыр­тын­да келелі мәселенің бірі – шағын және орта кәсіпкерлік саласы. Шағын және орта кәсіпкерлікті өркендету керек. Өйт­кені 2030 жылы елімізде шағын және орта кә­сіпкерліктің деңгейі 50-60 пайызға же­теді деген жоспар бар. Бүкіл әлемде шағын және орта кәсіпкерлік нысанда­ры­ның шығарған өнімдері 60-70, тіпті кейбір елдерде 80 пайызды құрайды. Біз таяу жыл­дары 60 пайызға жетеміз деп отырмыз. Одан әрі де өсіп-өркендей беру керек. Осы салаға басымдық беруге тиіспіз. Шағын және орта кәсіпкерлік саласына ауыл шар­уа­шылығы да кіреді. Бұл сала да күрделі кезеңдерді басынан өткізді. Жеке­ше­лен­ді­ру­ден өтті. Жер үлкен бастық­тар­дың ен­ші­сіне тиді. Трактор, комбайндарды да солар алды. Ауыл шаруашылығы аза­мат­­тарына жай жерлер тиді. Қазір шағын кәсіп­орын­дар салынды. Шағын шаруа қожалықтары техника, несие алу үшін қазір коопера­тивтер құрыла бастады. Бұл ұсынысты Үкіметке айтқан болатынмын. Коопера­тивтер құрылса, Үкімет тара­пы­нан несие беріледі. Техникаларын алады, жерді иге­руге, тыңайтқышқа пайда­ла­нады. Малды бағып, өсіріп, бордақылауға мүмкіндік бе­реді. Ауыл шаруашылығында коопера­тив­терді құру саланың дамуына оң серпін береді деп күтіп отырмыз. Ау­дан­дарда осы кооперативтерге жауапты орган да құрыл­уы керек. Солардың ал­дын­да коопера­тив­тер жауап беруі тиіс. 
Жалпы экономиканы көтеру үшін бір­неше салаға басымдық беруіміз керек. Бі­ріншіден, өнім өндіретін зауыт-фаб­ри­ка­ларды қолға алу. Екіншіден, ауыл шар­­уа­­­шылығы. Ауыл шаруашылығы сала­сын өркендетпей, ел еңсесін тіктеуі қиын. Үшінші, мұнай-газ саласы. Осылардың нә­ти­жесінде қазақ елінің әлеуметтік жағ­да­­йын жоғарылатуға тиіспіз.
Дүниежүзілік сауда ұйымына кіру ке­рек деген бастаманы алғаш көтерген­дір­дің бірі болатынмын. Эконо­ми­ка­мыз­дың өс­уін, өркендеуін, шетелмен сауда-эко­но­микалық қарым-қатынасымызды еске­ре отырып 2016 жылы ДСҰ мүшелігіне қа­был­дандық. 19 жыл бойы келіссөздер жүр­гізілді. Енді алдымыздан даңғыл жол ашы­лары сөзсіз. 

– Әңгімеңізге рақмет!
Гүлнар ЖҰМАБАЙҚЫЗЫ