Олардың арасында М.Әуезов атындағы академиялық драма театрдың белді актері Айдос Бектемір де бар. Актер «Құнанбай» фильмінде Құнанбаймен текетірес, бірақ қиын-қыстау кезеңде оны Итжеккенге айдаудан аман алып қалатын Керей сұлтаны Барақтың рөлін ойнайды. Айдос ағаны сыйлығымен құттықтап, Тауық жылы қарсаңында тілдескен едік. 

– Айдос мырза, Мемлекеттік сыйлығыңыз құтты болсын! Бұл сыйлық кешігіп келген жоқ па?
– Ерте-кеш деп айтуға бол­мас. Әр нәрсенің өз уақыты бо­лады. Сыйлық бұйырғанда келеді екен. Әрине, ертерек бол­са екен деп ойлайсың, арман­дай­­сың. Бірақ Алланың қа­лауынан асып түсе алмайсың. Барлық нәрсе Алланың жазуы­мен болады. 
– Бұған дейін сыйлыққа тал­пыныс жасап көрдіңіз бе? 
– Ғ.Мүсірепов атындағы ба­лалар мен жасөспірімдер театрында қызмет етіп жүр­генімде, «Сталинге хат» спек­таклі Мемлекеттік сыйлыққа ұсынылған. Онда «Сталинге хаттың» дүрілдеп тұрған кезі. Оны режиссер Райымбек Сейт­метов қойды. Сыйлыққа ұсы­нылғанның қатарында Досхан Жолжақсынов, Сейтхан Есен­құлов та бар еді. Сыйлықты ұс­тап тұрып, ақырында айырылып қалғанбыз. 
– «Сталинге хат» спектакліне түскеніңізде неше жаста едіңіз?
– «Сталинге хат» спектаклі 1989 жылы қойылды. Онда жа­сымыз елуге де келмеген кезіміз. Театрдың тілімен айтқанда, әлі жаспыз.
– Театрға бірден топ етіп келе қойған жоқсыз. «Гүлдер» ан­самблін­де қызмет еткеніңізді де білеміз. Концертке қатысу бала арманыңыз болды ма?
– Эстрада және цирк студия­сының «Көркемсөз шебері» мамандығын бітіріп шықтым. Сахнада көркемсөз оқу үлкен еңбекпен келетін дүние. Сту­дия­да оқып жүргенімізде, бізге актер шеберлігі деген сабақ жүреді. Онда сізді көркемсөз шебері етіп қана дайындамайды. Одан бө­лек, актерлік қабілетіңді де шың­дайды.
– Ары қарай Мәскеуге оқуға кеттіңіз. Неге Мәскеуді таңда­дыңыз?
– Көркемсөз оқу шебері де­геніміздің өзі – актерлік. Ән айту да қолымнан келер еді. Бірақ көркемсөз оқуды көбірек қа­ладым. Өйткені актер болғым келді. Кеңес кезінде Мәскеуден Алматыға арнайы мамандар келіп, дарындарды жинайтын. Олар жастардың арасынан дарындыларды іріктеп алады. Сол іріктеудің арқасында Мәскеуден бір-ақ шықтым. Бұл 1983 жылдың күзі болатын. Мәс­кеуден оқу бітіріп, елге келген соң, бағытымыз – Торғай болды. Торғайдағы облыстық театрға жұмысқа орналастым. 
– Торғайдағы актерлік қыз­метіңіз бір жылға да жеткен жоқ. Сол жылы Ғ.Мүсірепов атындағы балалар мен жасөспірімдер театры­на ауысыпсыз. Бұл кездей­соқтық па?
– Торғай театрында қызмет етіп жүрген кезімде «Қазақ­фильм» киностудиясына киноға түсуге шақырды. «Бандыны қуған Хамиттің» түсіріліп жатқан кезі. Кішкентай эпизодтық рөлге бекідім. Киноға түсемін деп, үш ай уақытым Алматыда өтті. Сосын қайтадан Торғайға барғым келмей қалды. 
– Актерлікті сүю бір бөлек те, актер боп туу бір бөлек. Кейде өнер адамдарының қабілет, дары­ны ерекше боп тұрса, оған туған өлкесінің әсері де болуы мүмкін. Сіз туған Арқада талай таланттар дүниеге келген. Шеберлігіңізбен ерекше көзге түсіп жатсаңыз, бұ­ған Шет ауданындағы жұрттың да қатысы бар шығар. Қалай ой­лайсыз? 
– Мен туған Арқада қазақтың қаншама талантты ұлдары дү­ниеге келген. Олардың бәрінің есімін тізіп айтсақ та жарасады. Алайда бір ғана адамның есімін айрықша атағым келеді. Ол – күйші Әбікен Хасенов. Огинский­дің «Полонезін» жиі айтады. Огинский бір ғана музыка жазған. Сол бір ғана «Полонезімен» тарихта қалды. Сол сияқты Әбікен Хасеновтың «Қоңыр» күйі – классика. Ондай керемет күйді келешекте жаза аламыз ба, жоқ па, оны тағы білмеймін.
– Театрдағы алғашқы баспал­дақтар, алғашқы қадамдар... Әлі де есте ме?
– Студияда оқып жүрген кезімнен-ақ ылғи «геройларды» ойнаған екенмін. Үнемі алдыңғы шепте жүріппін. Жасөспірімдер театрында ойнаған алғашқы кейіп­керді қалай ұмытарсың?! Әмина апаның баласы боп сах­наға шықтым. Сол театрда 25 жыл актерлік еңбек еттім. Азды-көпті рөлдерім болды. Театрға еш өкпем жоқ. Өсірді, қанаттан­дырды, елге танымал етті. Ол күндердің бәрі қазір сағыныш. 
– 25 жылдан соң, академиялық драма театрға ауыстыңыз. Жүрек қалауыңыз болды ма?
– «Генерал болуды арманда­маған солдат – солдат емес» де­ген сөз бар. Сол секілді, о бастағы арман-мақсатымның бәрі – М.Әуезов атындағы академия­лық драма театрдың сахнасында ойнау еді. Мәскеуден оқу бітіріп келгеннен кейін де, ойымда осы театр болған. Бірақ батылым жетпеді. Қорықтым. Онда ака­демиялық театрдың дүрілдеп тұрған кезі. Өңшең «сен тұр, мен атайынның» ордасы. Әнуар Молдабеков, Ыдырыс Ноғай­баев, Фарида Шәріпова және тағы басқа кіл мықтылар. Атта­рының өзінен адам үркеді. Қастарына жақын бару мүмкін емес. Ә дегеннен жастар театры­нан бастағанымның себебі де осында. Ал 25 жылда адам то­лысады, өмір көреді, театрдың қыр-сырын меңгереді. Бұл жаста академиялық драма театрдың есігін қағу қорқынышты емес. Сондықтан тәуекел деп, ұлылар еңбек еткен театрдың есігін аштым. Есағаң, Есмұхан Обаев «Айман-Шолпан» спектаклін қойып, Көтібардың рөліне ша­қыр­ды. Осылайша, академиялық театрдағы өмірім басталып кетті. Тәубе! 
– «Бандыны қуған Хамит» кинодағы алғашқы қадамыңыз. Одан кейін «Қазақфильмнен» неге ұсыныс түспеді?
– «Бандыны қуған Хамит» фильмінен кейін де біраз ұсы­ныстар болды. Кейінірек қырғыз режиссері түсірген «Провин­циальный роман» фильміне түстім. Менімен бірге ол фильм­де Талғат пен Венера Нығ­матул­линдер де ойнады. Кейінгі рөл­дің көбі кішкентай эпизодтар болды. 
– Қазақ театры 90-жылдар­дағы қиындықтан айналып өткен жоқ. Күнкөрістің қамымен базар жағалап кеткендердің қатарында актер де, ғалым да, мұғалім де болды. Бұл қиындық сізге қалай әсер етті?
– «Ораза, намаз – тоқтықта!» дейді. 90-жылдардың басында көпшіліктің күнкөрістің қамы­мен тіршіліктің қамытын киіп кеткені рас. Ғалымдар да, өнер адамдары да болмашы кәсіппен айналысып, базар жағалап кетті. Қанша қиын болса да, театрды тастай алмадым. Жастайымыз­дан жақсы көрген мамандықты қа­лай қиярсың?! Жаратылы­сында Алла Тағала адамға ерекше бір қасиет береді. Біреуге ұш­қыш­­тық, біреуге дәрігерлік қа­сиет дариды. Біреу мұғалімдік маман­дықты жан-тәнімен сүйе­тін болуы керек. Адам сол жаны қалаған дүниені адаспай таба алса, оның бақыты – осы. Біреу­лер адасып жүреді. Нағыз тра­гедия дегеніміз сол. Одан адам кәсібінен еш рақат көрмейді. Өзіңнің емес, өзгенің шаруа­сымен айналысып жүргендей боласың. Шетелдерде адамның табиғи дарынын анықтайтын ұйымдар бар екен. Алла Тағала ол адамды қандай кәсіпке бейім етті, болмаса, оның бойында қандай қасиет бар, ол ұйым соны анықтайды. 
– Демек, сіздің бойыңыздағы актерлік қасиет Алланың берген дарыны дейсіз ғой. Ғайыптан тайып басқа саланың құлағын ұс­тағаныңызда ше?
– Олай болған жағдайда, бақытсыз болар едім. Басқа ма­мандықты жақсы көрмеген адам қалай өзге салада жүреді? 
– «Нағыз балуанға оң-солы бірдей» демекші, кез келген рөл­ден қашпайсыз. Солай ма?
– Кез келген рөлден қашқан емеспін. Қандай кейіпкер болса да, тек – театрдың сахнасы бол­са жетеді. Бүгінгі күнге дейін траге­дияны да, комедияны да, дра­маны да ойнадым. Актердің жұ­мысы да сол: барыңды салып ойнау. Ол мамандықты жақсы көргеннен кейін сенің бойыңда ерекше құлшыныс болады. Өзі­нің актерлік мамандығын жақсы көрмейтін де адамдар бар. Олар шатасып жүр деп ойлай­мын. Со­сын актер рөл таңдамайды. Бүгін патшаның рөлін ойнасам, ертең сайқымазақты ойнауым мүмкін. Өйткені ол – менің жұ­мысым. 
– Қателеспесек, театр сахна­сында өзіңіз де спектакль қой­дыңыз. Ғ.Мүсірепов атындағы балалар мен жастар театрындағы «Пай-пай, жас жұбайлар-ай» қойылымы сіздің қолтаңбаңызбен шықты. Одан кейін, бұл салаға көп бет бұрмай кеткен сияқтысыз. Неге?
– Актерліктен бөлек, Т.Жүр­генов атындағы Өнер академия­сында режиссерлік мамандықты оқып алғанмын. «Пай-пай, жас жұбайлар-ай» спектаклі әлі күнге сахнадан түскен жоқ. Спектакль әрдайым аншлагпен өтеді. Оның себебі, жазылуы бөлек. Мұхамедқали Хасеновтың пьесасының желісі бойынша қойылған. Пьесаның ерекше жазылуы автордың жазу мәде­ниетіне, зейініне, мәнеріне байланысты. «Абай жолын» неге бәріміз жақсы көреміз? Ол – Мұх­тар Әуезовтің шебер сурет­керлігінде. Сол сияқты Хасенов­тың шығармаларында да ше­берлік бар. Оның шығар­мала­рынан тазалық көремін. Таза жазатын жазушыларды ұната­мын. Өмірде лас дүниелер көп. Лас дүниені жазудың қажеті шамалы. Оны күнделікті айна­ламыздан да көріп жүрміз. Сах­наға былғанышты, лас нәрсені алып шығуға болмайды. «Пай-пай, жас жұбайлар-ай» спек­такліне дейін де шағын дүние­лерді жасап көрдім. Ж.Елебеков атындағы эстрада және цирк колледжінде сабақ беріп жүр­генімде, Сәкен Сейфуллиннің «Аққудың айырылуын» қойдым. Үлкен театрда спектакль қойғым келетіні рас. Бұл – менің үлкен арманым. Сәті түскен күні ол арманым да орындалар деген ойдамын. 
– «Ағайындылар» сериалынан бастап киноға қайта оралдыңыз. Кей актерлер сериалға түсуден қашады. Сіз ше? 
– Дарынды актер театрмен шектеліп қалмау керек. Киноға да барғаны дұрыс. Киноға түсу әркімнің маңдайына жазыла бермейді. Әмина Өмірзақованың бақыты неде? Шәкен Айманов­тың адаспай, Әмина апаны «Та­қиялы періште» фильміне таң­дай білуінде. Сол сияқты киноға түсудің де сәті, өз уақыты бола­ды. Сондай сәтімен келген сериалдың бірі – «Ағайындылар» болды. Сондықтан жақсы сериал­дан қашудың қажеті жоқ. 
– Досхан Жолжақсынов тү­сірген «Біржан салдағы» Жанбо­таның жөні бөлек. Досхан ағамен сабақтастығыңыз қалай бас­талды?
– Досхан «Біржан сал» фильмін түсірердің алдында театрдан біраз актерлер іздеді. Талай жігіттерді серілердің рө­ліне шақырды. Кейінірек өзі ха­барласып: «Айдеке, Жанботаның рөлі бар. Жанбота туралы атақты әнді білесіз. Осыны ойнасаң қайтеді» деді. Досхан нағыз азамат ғой. Шынын айту керек, әр адам ісімен бағалануы керек. Адамның қандай екенін білу үшін оның атқарған еңбегін көруі керек. Мен оны Жанбо­таның рөлін ойнағаным үшін мақтап отырғаным жоқ. 
– Досхан ағаның бір бақыты Таласбек Әсемқұловтай мықты драматургті табуы емес пе?
– «Адамның күні адаммен». Ол екеуі бір-біріне себеп болып отыр. Бір мықтыға бір мықты кезіккен соң, шығарма да сәтті туады. Досхан мені Барақтың рөліне бекіткені туралы ең әуелі Таласбектен естідім. Барақтың рөлін режиссер сеніп тапсырса, онда ол рөлді актер атқарып шыға алады деген сөз. Оған Жанботаның бейнесі себепкер болған сияқты. Жанботаның рөлін ұнатқандар көп. Тіпті, Досханның өзіне де қатты ұнаса керек. 
– Керей сұлтаны Барақтың рөлі туралы бір сөзіңізде: «Қазақ «енесі тепкен құлынның еті ауыр­майды» дейді. Ел ішінде екі алып бір-бірімен жаға жыртысса да, жатқа да, жамандыққа да бауы­рын қимайтын халықпыз» деген екенсіз. Сіздің Барақтың айыр­масы неде?
– Барақ қанша мықты болса да, Құнанбайдан аспайды. Құ­нан­бай осыған әкеліп отыр. Ке­зінде бұлар бір-біріне қарсы келіп, бір-бірімен ұстасса да, олар бірін-бірі жатқа, жауға бермейді. Адам өзінің теңімен ай­қасады. Айқасып жүрсе де, жа­мандыққа қимайды. Шын мәнін­де, жеме-жемге келгенде, бірін-бірі сатпау – бұл қазақтың қанына біткен қадір-қасиет дер едім. Бірін-бірі құтқарып қалу, бірін-бірі сақтап қалса, ол елдік, аза­мат­тық пары­зың. «Құнан­байда» осы елдік қасиетті көр­сеткіміз келді. 
– «Құнанбай» фильмінен кейін көпшіліктің арасында пікір қай­шылығы туындады. Бұл әсіресе, жалаңаш келіншектің түйенің бұйдасын шешуі мен Қодар мен Қамқа оқиғасына байланысты өрбігені рас. Бұл екі эпизодқа сіз­дің көзқарасыңыз қалай?
– Келіншектің түйенің бұй­дасын шешіп алуы кездейсоқтық емес. Біз қазір көп дүниені ұмыт­тық. Қазақтың этнографиялық әңгімелерін оқып көрсеңіздер, осындай дүниелерді көптеп табуға болар еді. Сондықтан бұл эпизодтан жамандық іздеудің қажеті жоқ. Қодар мен Қамқа оқиғасында Құнанбайдың елдік көзқарасы байқалады. Ұлттың бұзылмауы үшін қам-қарекет етеді. Елдік қағиданы ұстанады. Мызғымас тәртіптің болуын мақ­сат тұтады. Ел одан не жа­ман­дық көрді? Қай уақытта, қай елде болмасын, тәртіп болмаған жағдайда ел бұзылады, ұлт құ­риды. Біз қазір неге шырылдай­мыз? Қазір айналаңызға қара­ңызшы. Жастар не істеп жүр? Ғаламторда бәрі ашық тұр. Мұ­ның түбі жақсылыққа апар­майды. Адам жақсы мен жаман­ды ажырата алмайтын халге жетеді. Еркекке әйелдің, әйелге еркектің керегі болмайтын за­ман туып кетсе, қайтеміз? Өстіп кете берсек, осындай қоғам ор­ны­ғатын болады. Алла ондай күн­нен сақтасын!
– Неге үміт артасыз?
– Қазақтың бір ғана қасиетін ерек тұтамын. Ол – баланы ай­рықша жақсы көруі. Қазақ бала деп өмір сүреді. Баласының келе­шегіне алаңдайды. «Оның таба­ны­на кірген шөңге, менің маң­дайыма қадалсын» дейтін де қа­зақ. Тіпті Құнанбайдың өзі Абай­ды кішкентайынан оқытып, оқуға жіберіп, білімді болып шығуына мүмкіндік жасаған. Ұлпанға Есеней сонау Санкт-Петер­бордан кітап алдыратын бол­ған. Жалпы, қай қазақты алсаңыз да, бала­сының білімді, білікті болуы үшін қам жасайды. Білімді қазақ тұр­ғанда ұлттық қасиетіміз жо­ғал­майды деп ойлаймын. Мен білімді жастарға үміт артамын.
Әңгімелескен
Гүлзина БЕКТАС