Осы секілді сан түрлі са­уал кез келген кісіні ойға қал­ды­рады.  Өйткені жүрегінде иманы бар адамдар түгілі, ар-ұяттан жұрдай, қолын қанға малған қылмыскерлер де  ұзақ өмір сүруді қалайды. Кейінгі топтың ортасында көпті көрген, айтары бар, өмірі өнегелі  жан­дардың жанымызда қанша жүрсе де артық болмасы анық. Осы төңіректе Ресей ғылыми-медициналық геронтология орталығының жетекшісі, кли­ни­калық геронтолог Валерий Новоселов былай дейді: «Жер шарының тұрғындары жедел қартайып барады.  Оларды болашақта не күтіп тұр? 
Қазір әлемде 7,3 миллиард адам тұрса, оның 560 миллионы 65 жастан асқан. Мәселен, Ресейдің өзінде 146,8 миллион тұрғынның  35 миллионнан астамы – зейнет жасындағылар. 
Қартаю туралы қалыптасқан пікір 1980 жылдардан басталады. Әңгіме осымен бітсе жақсы. Ал бала туудың азаюы – қарттардың күрт көбеюін еселеп арттыруда. Жер бетінде 5 жасқа жетпеген бүлдіршіндердің жалпы са­ны 65 жастан асқандармен тең­ескен. Салыстырар болсақ, 1950 жылдары 65 жастан асқан отбасыларда 3 баладан болса, қазір осы көрсеткіштің өзі мұң болып қалды», – дейді. 
Дүниежүзінде ең қарт тұр­­ғындар – жапондықтар.  Бұл елде 60 мыңнан астам тұр­ғы­н­ның жасы 100-ден асып кет­кен. Ресейде 8,2 мың адам ұзақ жасаушылар қатарында. Олардың 500-і – 105 жастан асқандар. Жалпы, қарттардың мәселелерімен дамыған елдердің біразы айналысып жатқан көрінеді. Көрші отырған Ресейде Геронтологиялық-клиникалық орталық айналысады. Алайда орыстар қартаю мәселелерімен айналысатын Ұлттық институт жоқтығына налиды. Егер бо­лып жатса, олар да мықты мамандарды бір орталыққа жинап, нағыз ғылыми жоба­лар­мен айналысуға құштар. Десек те, кейбір адамдардың неге ұзақ жасайтындығы жұмбақ болып тұр.
«International Journal­ of­ Epidemiology» ғылыми жур­на­лы­ның соңғы санында ғалым­дар адамның интеллекті мен өмір сүру межесін жариялаған. Лондондағы саяси ғылымдар мен экономика мектебінің ға­­лымы Розалинд Арден өз коман­дасының зерттеу жұмысына сүйеніп, ақылды адамдардың біршама көп өмір сүретінін мәлімдеген. Расында ақылды адам өз денсаулығын күтуге үнемі көңіл бөледі. Сонымен қатар ақша табудың жолын біледі. Есесіне тапқан табы­сының бір бөлігін денсау­лы­ғын күтуге жұмсайды. «Жария­ланған мақалада белгілі бір категориядағы ұрпақтан-ұр­пақ­қа берілген гендер адамды ақылды етіп қана қоймай, оның ұзақ өмір сүруіне де септігін тигі­зетіні туралы жазылған. Зерттеушілер АҚШ, Швеция және Данияда туған әртүрлі жұмыртқалы егіздердің IQ көрсеткіші мен өмір сүру межесін салыстырып қараған. Нәтижесінде егіздердің ақыл­дылары сыңа­ры­нан бір­ша­ма көп уақыт өмір сүргені белгілі болған. Біз интеллект пен өмір сүру меже­сінің арасындағы байланыс адамның геніне байланысты екенін дәлелдедік», – дейді Розалинд Арден Live Science порталына берген сұхбатында.   
Бұл  – теорияға негізделген ғылыми жаңалық. Ақылды адамдар ұзақ өмір сүрсе, демек санасы жан-жақты дамымаған адамдар жастайынан өмірден озады деген сөз емес. Ұзақ өмір сүру үшін дұрыс тамақтану ке­рек. Салауатты өмір салтын жүр­гізіп, IQ тесті туралы көп ойламау керек», – деп жазады massaget.kz. 
Иә, ақылды болып, ұзақ өмір сүретіндердің қатарында жүргендерді де ойға қалдыратын нәрселер жеткілікті. Өйткені қартаюдың қаншалықты қиын­дығын кез келген кісінің іші сезеді. Бірақ оның арғы жағында қауіп-қатер бар ма? Себебі, қартаюдың жеделдеуі  – барлық мемлекет үшін ауыртпалық. Мысалы, 1820  жылы жер ша­рында 1 миллиард, 1917 жылы шамамен 2 миллиард адам тұрған. Адамдардың  көбею үрдісі жеделдеп барады. Енді 35 жылдан соң қарттардың қатары 2,2 миллиард адамды құрайды. Сонда оларды кім бағады, мемлекеттің күші жете ме?
Тіпті «Үндістан мен Қы­тай­дың өзі адамзат үшін әлеу­меттік жағынан ауыр жүк бол­ғалы отыр» деген ғалымдар қарт­­­тықтың белең алуын жақ­сылыққа жорымайды. Мұ­­ның арғы жағында қарт кісілердің жұмысқа жарамсыз болып, жиі ауыратындығы жатса керек-ті. 
Дегенмен, ауырмаудың ама­лын қарастыратын қарттар да көп. Айталық, жапон жеріндегі аралдардан бастап  100 шақырым қашықтықтағы аймақта ұзақ өмір сүретіндер жиі ұшырасады. Ондағы орташа жас ерлерде – 88, әйелдерде – 92. Мұның себебін мамандар теңіздің әсерімен байланыстырады.  
Геронтолог-биолог, физио­лог немесе дәрігер өмірді ұз­ар­­тудың амалын күнделікті жейтін тамақтың қуатымен бай­ланысты екендігін ай­та­ды. Ұзақ өмір сүретіндер не­гі­зінен өз өмі­рінде ішкен та­ғам­дарының  каллориясын бі­ле­тіндер. Мы­салы, Окинавада тұр­ғындары тәулігіне 1000-2000 килокаллория тұты­нады. Халық  көкөністі, ба­лықты, теңіз тағамдарын көп пай­даланып, қант пен тәттіні аз жейді. 
Жапон қарттары  ірімшікті, құрамында генистеин бар сояны күнде жейді.  Ол гендердің бел­сен­ділігін арттырып, ағ­за­ны пай­­­далы белоктармен қам­та­ма­­сыз етеді. Бұған адамдардың қарапайымдылығы мен күлім­деп жүретінін, жұмысқа беріл­гендігін қосыңыз. Мұның да ұзақ жасауға септігі бар.
Әрине қазақтар теңіз жаға­сын­да тұрмайтыны анық. Сол­ себепті теңіз өнімдерін де­ тұ­рақты пайдаланбайды. Кли­матты өзгерту де мүмкін емес.  «Енді не істеу керек?» деген сау­­алға берер ғана жауап бар. Тамақтануды қадағалау, физикалық белсенділік,  жаман әдеттерден арылу арқылы да өмірді ұзартуға болады. Бұл – әр кісінің қолынан келетін бірден бір тәсіл. 
Енді Қазақстан жағдайынан бірер мысал. Тәуелсіздік алған тұста елімізде орташа өмір сүру ұзақтығы 67,4 жыл болыпты. Бұл көрсеткіш қазір 69,6 жыл.
Тек ер адамдардың әйел адам­дарға қарағанда, орта есеппен 9,5 жыл кем өмір сүретіні өкінішті. Бұл – әлем бойынша ең жоғары «көрсеткіштің» бірі екен. 
Басқаларда қалай? Бүгінгі әлемге тән құбылыс – барлық елде әйелдер ұзағырақ өмір сү­ре­ді. Ер адамдар ұзақ жасайтын алты ел – Непал, Ботсвана, Зимбабве, Лесото, Бангладеш және Свазиленд  қана екен. Қазір солардың өзі бұрынғы көр­сеткішке зар болып қалған. 
Әлемде ерлерге қарағанда әйелдер орта есеппен 4,5 жылдай (ерлердің орташа өмір сүру жасы – 66,1 болса, әйелдер үшін – 70,5 жыл) артық өмір сүреді. Ер­ адамдардың орташа өмір сүру ұзақтығының көрсеткіші ең жоғары елдер қатарында Швей­цария, Гонконг, Жапония бар. Мысалы, 4-орында тұрған Жапонияда ер адамдар орта есеппен 79,3 жыл өмір сүреді.  
Бұл неден? Осы сауалға жауап іздеген зерттеушілердің бір бөлігі  дүниеден ерте озуына ерлердің өзін кінәлайды. Себебі олар өз өмірлеріне атүсті қарайды. 
Бельгиялық ғалым Клод Ли­­берттің айтуынша, ер адам­дар­ға қарағанда әйелдердің қор­ғаныс қабілеті мықты және бұл хромосомалық құрылымдардың ерекшелігінен. Сондықтан ер­лерге қарағанда әйелдердің түр­­лі зиянды микроағзаларға, жұқпалы дерттерге қарсы тұру мүмкіндіктері жоғары.
Австралиялық ғалым Дамиан Даулингтің де пікірі осындай. Оның айтуынша, әйел ағзасы түрлі қауіпті өзгерістерден тез арыла алады. Бұл – жасушалық деңгейдегі ерекшелік. Ер адам­дардың ағзасынан мұндай «бел­сенділік» табылмаған.  
Иә, бүгінгі интернет көз­де­рінен сан түрлі мысал айта беруге болады. Дегенмен қартаюдың қарқынын ешкім енді тоқтата алмасы анық. Сондықтан зей­нет жасындағылардың ендігі тағ­дыры туралы толғануға ту­ра келеді. Заман да, адам да өз­­герген уақытта қарттардың қал­­ған өмірін қалай шуақты ете түсуге болады? Әлде ба­тыс елдеріндегідей арнаулы бақ­па­ларға жіберіп, соңғы демі біт­­­кенше сол жақта тұруға мәж­бүр­лейміз бе?
Жасыратыны жоқ, біз ба­тыс­ты үлгі етпеуіміз керек. Біз мұсылман елі ғана емеспіз, атадан балаға жеткен жасампаз әрі әдемі өз жолымыз бар. Салт-дәстүріміз қалыптасқан, иманды биік ортада өмір сүрген ұрпақпыз. «Елу шылбырдан ал­ды, алпыс тізгіннен алды, жетпіс өре салды, сексен  тұсау салды, тоқсан  толқып қалды» деген қазақтың бүгінгі ұрпағы да әке-шешесінің алдында азаматтық парызын орындауды ұмытпауы керек. 
«Қарты бар үй – қазына» демекші, кейбір елдердегідей қариясының қадірін білмейтін, аялай алмайтын ұлт емеспіз. Ендеше, әлемдегі үрдістен шо­шынып, қарттарға қатал қарау­дың қажеті шамалы. Одан да қарияларымызды жастарды тәр­биелеуге белсенді түрде тар­ту керек. Айталық, «Өнегелі от­басы» байқауы секілді өзге де­ ша­ра­ларды қызықты, маз­мұн­­ды етіп өткізуге мүм­кін­діктер бар. Ел аузында жүр­ген кө­не­көз кі­сі­лердің жас­тарға үл­гі болар тұстарын ба­рын­ша насихаттап, арнайы ха­бар­лар түсіріліп, жыл сайын қарттардың бас­қо­суларын ұйымдастырып жатсақ,  нұр үстіне нұр. Оларды түрлі мә­дени шараларға тартып, өнер­­­лерін жұртқа жарқырата көр­сетуге жол ашқанымыз да жөн. Осындай нақта қадамдар әлем­дік құбылыстың қазаққа тән еместігін айғақтап береді.